Το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (IBS) είναι μια λειτουργική γαστρεντερική νόσος που επηρεάζει έως και το 15% του πληθυσμού. Η διαταραχή μπορεί να είναι εξουθενωτική σε ορισμένους ασθενείς, ενώ άλλοι μπορεί να έχουν ήπια ή μέτρια συμπτώματα.

Η διατροφή μπορεί να βοηθήσει στο σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (IBS) με το κατάλληλο διατροφικό πλάνο και τη σωστή καθοδήγηση του γιατρού σας και του διατροφολόγου σας.

Η εμφάνισή του μπορεί να είναι πιο συχνή στο γυναικείο φύλο, σε νεαρότερες ηλικίες και σε άτομα με προηγούμενες γαστρεντερικές λοιμώξεις. Τα κλινικά συμπτώματα του IBS περιλαμβάνουν κοιλιακό άλγος ή δυσφορία, ανωμαλίες κοπράνων και φούσκωμα, καθώς και άλλες σωματικές, σπλαχνικές και ψυχιατρικές συννοσηρότητες.

Πώς γίνεται η διάγνωση του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου;

Επί του παρόντος, η διάγνωση του IBS βασίζεται στα συμπτώματα και στον αποκλεισμό άλλων οργανικών ασθενειών και η θεραπεία περιλαμβάνει φαρμακευτική θεραπεία των κυρίαρχων συμπτωμάτων, διατροφή και ψυχοθεραπεία.

Αν και οι λόγοι που οδηγούν στην εμφάνιση του συνδρόμου δεν είναι πλήρως κατανοητοί, τα πιο κοινά συμπτώματα είναι:

• Αυξημένη επιθηλιακή υπερδιαπερατότητα
• Δυσβίωση (διαταραχή των φυσιολογικών βακτηρίων του εντέρου)
• Φλεγμονή
• Σπλαχνική υπερευαισθησία
• Κράμπες
• Διάρροια
• Δυσκοιλιότητα
• Φούσκωμα στομάχου
• Αέρια του στομάχου

Το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου επηρεάζει σημαντικά την ποιότητα ζωής των ασθενών και ο ρόλος ενός διατροφολόγου είναι εξίσου σημαντικός για τον προγραμματισμό του διατροφικού πλάνου.

Την τελευταία δεκαετία σημειώθηκε αξιοσημείωτη πρόοδος στην κατανόηση των λειτουργικών διαταραχών του εντέρου όπως το IBS, όπως θα αναφέρουμε στη συνέχεια του άρθρου μας.

Μια διατροφή χαμηλής περιεκτικότητας FODMAP βελτιώνει τα συμπτώματα του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου;

Το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου επηρεάζει έως και το 15% του γενικού πληθυσμού. Τα αποτελέσματα μιας πρόσφατης μελέτης συνέστησαν τον περιορισμό τροφίμων με υψηλή περιεκτικότητα σε FODMAPs, οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν ή/και να επιδεινώσουν τα συμπτώματα του IBS.

Στόχος αυτής της μελέτης ήταν να χρησιμοποιηθεί η μετα-ανάλυση για να παρέχει μια ενημέρωση σχετικά με τις τυχαιοποιημένες δοκιμές ελέγχου και να τις εξετάσει ξεχωριστά σχετικά με τον τύπο διατροφής.

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι στις RCTs, οι ασθενείς που ακολούθησαν δίαιτα χαμηλής περιεκτικότητας σε FODMAP παρουσίασαν στατιστικά σημαντική μείωση του πόνου και του φουσκώματος σε σύγκριση με εκείνους που ακολούθησαν παραδοσιακή δίαιτα. Όσον αφορά τη συνοχή των κοπράνων, δεν υπήρχε σημαντική διαφορά μεταξύ των θεραπειών.

Έτσι μια διατροφή χαμηλής περιεκτικότητας σε FODMAP θα μπορούσε να έχει ευνοϊκό αντίκτυπο στα συμπτώματα του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου, ιδιαίτερα στο κοιλιακό άλγος και στο φούσκωμα.

Ωστόσο, μένει να αποδειχθεί εάν μια διατροφή χαμηλής περιεκτικότητας σε FODMAP είναι ανώτερη από τις συμβατικές δίαιτες IBS, ειδικά μακροπρόθεσμα.

Τι να τρώτε όταν έχετε σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου

Δεδομένου ότι δεν υπάρχουν όμοια συμπτώματα σε όλους τους ασθενείς, δεν υπάρχει μια ενιαία σύσταση διατροφής που ταιριάζει σε όλους.

Τα άτομα με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου που κυριαρχεί η διάρροια (IBS-D) μπορεί να μην έχουν τα ίδια συμπτώματα με εκείνα με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου που κυριαρχεί η δυσκοιλιότητα (IBD-C). Ακόμη και σε κάθε υποτύπο, ο εντοπισμός και η αποφυγή των τροφίμων που προκαλούν συμπτώματα ευερέθιστου εντέρου θα είναι διαφορετική για τον καθένα.

Υπάρχουν αρκετές προσεγγίσεις διατροφής που φαίνεται να παρέχουν ανακούφιση για τους διάφορους υποτύπους του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου. Μερικοί μπορεί να απαιτούν προσαρμογή για να διασφαλιστεί η συνεχής ανακούφιση, αλλά, με λίγη υπομονή και λίγη δοκιμή, θα βρείτε τελικά το διατροφικό πρόγραμμα που μπορεί να σας βοηθήσει να διατηρήσετε τα συμπτώματά σας υπό έλεγχο.

Διατροφικές συστάσεις για σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου

Επειδή το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου είναι μια τόσο περίπλοκη ασθένεια, δεν υπάρχει μια καθορισμένη διαδρομή που πρέπει να ακολουθήσετε όταν σχεδιάζετε το ιδανικό πρόγραμμα διατροφής.

Οι περισσότεροι γιατροί και διατροφολόγοι συνιστούν μια προσέγγιση δύο σταδίων:

1. Οι τυπικές συστάσεις πρώτης γραμμής περιλαμβάνουν την τήρηση ενός κανονικού μοτίβου γευμάτων με παράλληλη μείωση της κατανάλωσης αδιάλυτων φυτικών ινών, αλκοόλ, καφεΐνης, πικάντικων τροφών και λίπους. Απαιτείται επίσης τακτική άσκηση και κατανάλωση νερού για αποφυγή αφυδάτωσης.
2. Εάν οι παρεμβάσεις του πρώτου σταδίου αποτύχουν να προσφέρουν ανακούφιση, τότε θα πρέπει να διερευνηθούν δευτερεύοντα μέτρα - δηλαδή η εφαρμογή μιας διατροφής χαμηλής περιεκτικότητας σε FODMAP ή χωρίς γλουτένη - υπό την καθοδήγηση ενός ειδικευμένου διατροφολόγου και πάντα σε συνεννόηση με τον γιατρό σας.

Ενδέχεται να χρειαστούν πρόσθετες αλλαγές σε περίπτωση που δεν παρατηρηθεί βελτίωση των συμπτωμάτων. Αυτό συνεπάγεται τον εντοπισμό των τροφικών παραγόντων—συμπεριλαμβανομένων εκείνων που προκαλούν αλλεργία ή τροφική δυσανεξία— ώστε να μπορούν να αποφευχθούν. Έτσι καλό θα ήταν να συμβουλεύεστε τον διατροφολόγο σας για να μπορέσετε να πετύχετε την βελτίωση των συμπτωμάτων σας.

Δίαιτα χαμηλής περιεκτικότητας σε FODMAP για σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου

Το FODMAP είναι ένα ακρωνύμιο για τους ζυμώσιμους ολιγοσακχαρίτες, δισακχαρίτες, μονοσακχαρίτες και πολυόλες και αναφέρεται στους ανεπαρκώς απορροφούμενους υδατάνθρακες βραχείας αλυσίδας που μπορούν να οδηγήσουν σε υπερβολική συσσώρευση υγρών και αερίων, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται συμπτώματα όπως φούσκωμα, μετεωρισμός, κοιλιακό άλγος και διαταραχές του γαστρεντερικού.

Η υπερβολική κατανάλωση FODMAP μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη φουσκώματος και κοιλιακού πόνου. Δεδομένου ότι αυτά είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου, είναι λογικό ότι η εξάλειψη των τροφίμων με υψηλή περιεκτικότητα σε FODMAP θα μπορούσε να βοηθήσει στην πρόληψη ή/και στην ανακούφιση αυτών των συμπτωμάτων.

Η διατροφή που συνιστάται μπορεί να είναι περιοριστική καθώς πολλά κοινά τρόφιμα έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε FODMAP.

Υπάρχουν πέντε τύποι FODMAP:

1. Φρουκτάνες (που βρίσκονται στο σιτάρι, τα κρεμμύδια, το σκόρδο, το κριθάρι, το λάχανο και το μπρόκολο)
2. Φρουκτόζη (βρίσκεται σε φρούτα, μέλι και σιρόπι καλαμποκιού υψηλής περιεκτικότητας σε φρουκτόζη)
3. Γαλακτοολιγοσακχαρίτες (που βρίσκονται στα όσπρια και τα φασόλια)
4. Λακτόζη (που βρίσκεται στο γάλα και σε άλλα γαλακτοκομικά)
5. Πολυόλες (που βρίσκονται σε πυρηνόκαρπα, γλυκοπατάτες, μήλα και σέλινο)

Μια δίαιτα χαμηλής περιεκτικότητας σε FODMAP σχεδιάζεται σε δύο φάσεις ως μέρος μιας προληπτικής διατροφής:

     Φάση 1: Τα τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε FODMAP περιορίζονται για σύντομο χρονικό διάστημα, γενικά μεταξύ τριών έως έξι εβδομάδων.

     Φάση 2: Οι τροφές επανεισάγονται στη διατροφή, ένας τύπος FODMAP τη φορά, για να αξιολογηθεί η ανοχή σας στο καθένα.

Οι γιατροί συνιστούν αυτό να γίνεται υπό την καθοδήγηση ενός κατάλληλα εκπαιδευμένου διατροφολόγου.

Εάν διεξαχθεί σωστά, μπορούν να επιτευχθούν υψηλά ποσοστά απόκρισης. Μελέτες διαπίστωσαν ότι περίπου το 75% των ατόμων με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου που ακολούθησαν μια δίαιτα χαμηλής περιεκτικότητας σε FODMAP παρουσίασαν σημαντική ανακούφιση από τα συμπτώματα.

Άλλες συστάσεις

Όποια διατροφική προσέγγιση κι αν ακολουθήσετε, η συμμόρφωση είναι το κλειδί. Σε αντίθεση με ορισμένα προγράμματα διατροφής, οι διατροφές για το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου προορίζονται γενικά για μια ζωή και συχνά απαιτούν από εσάς να κάνετε σημαντικές αλλαγές στον τρόπο ζωής σας.

Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει όχι μόνο την αποφυγή του αλκοόλ, της καφεΐνης και των λιπαρών τροφών, αλλά και την τακτική άσκηση για την ομαλοποίηση της λειτουργίας του εντέρου και την απώλεια βάρους.

Μια δίαιτα από μόνη της δεν μπορεί να ελέγξει πλήρως τα συμπτώματα του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου εάν δεν συνδυάζετε τακτική άσκηση ή αντιμετωπίζετε προβλήματα παχυσαρκίας.

Προς το παρόν, δεν υπάρχει συγκεκριμένη δίαιτα χαμηλής περιεκτικότητας σε FODMAP ή δίαιτα χωρίς γλουτένη που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως βάση «όπως απαιτείται» για τη θεραπεία οξέων συμπτωμάτων, καθώς κάθε περίπτωση απαιτεί εξατομικευμένη αντιμετώπιση.

Μπορεί να θέλετε να αυξήσετε την πρόσληψη ορισμένων τροφών εάν έχετε διάρροια ή να τρώτε επιπλέον δαμάσκηνα ή πίτουρο τις ημέρες που τα συμπτώματα της δυσκοιλιότητας είναι έντονα.

Επικοινωνήστε με τη Διαιτολόγο – Διατροφολόγο Άννα Παπαχρήστου στη Λάρισα, για σωστή καθοδήγηση και προγραμματισμό του διατροφικού σας πλάνου αν υποφέρετε από το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου.

Βιβλιογραφία:

• Nutrients. 2017 Aug 26;9(9):940. doi: 10.3390/nu9090940. Low-FODMAP Diet Improves Irritable Bowel Syndrome Symptoms: A Meta-Analysis - Emma Altobelli, Valerio Del Negro, Paolo Matteo Angeletti, Giovanni Latella
• Eur J Nutr. 2016 Apr;55(3):897-906. doi: 10.1007/s00394-015-0922-1. Epub 2015 May 17. Does a diet low in FODMAPs reduce symptoms associated with functional gastrointestinal disorders? A comprehensive systematic review and meta-analysis - Abigail Marsh, Enid M Eslick, Guy D Eslick
• Nat Rev Dis Primers. 2016 Mar 24;2:16014. doi: 10.1038/nrdp.2016.14. Irritable bowel syndrome - Paul Enck, Qasim Aziz, Giovanni Barbara, Adam D Farmer, Shin Fukudo, Emeran A Mayer, Beate Niesler, Eamonn M M Quigley, Mirjana Rajilić-Stojanović, Michael Schemann, Juliane Schwille-Kiuntke, Magnus Simren, Stephan Zipfel, Robin C Spiller